|
|
 |
|
||||||||||
آوای کهن
تاریخ موسیقی همواره
دارای تغییر و تحول بوده و تازگی و نوآوری یک بخش مهم آن بوده است. ولی متاسفانه در این
راه هیچگاه در بارۀ ارزشهای گذشته تعمق نکرده ایم و در مورد ارزشهای موسیقی گذشتگانمان چیزی نپرسیده ایم. مهم
برایمان فقط نو آوری و فردا بوده است. و در این مسیر، موسیقی معاصر قرن بیستم تا
جایی رسید که به هر صدای گوشخراشی موسیقی نامید و به هر عملی برای ساختن موسیقی نو
اجازه داد، تا جایی که موسیقی به مطلبی تفکری (برای معدودی) و در نهایت به موسیقی
لابراتوری تبدیل شد.
در این میدان تاخت و تاز
و بازیهای نو، گروهی موسیقیدان متفکر، تصمیم به بازنگری به ارزشهای گذشته گرفتند؛
و از آنجا دیدگاه جدیدی را که بنیان تفکرش: تحقیق و باز پروری موسیقی قرنهای گذشته
است را به عنوان گذاردند. این یکنوع بازنگری به موسیقی یا کالبودشکافی موسیقیایی
گذشته می باشد. اجرای آثار گذشتگان با سازهای تاریخی و تکنیک و تفکر زمان خودش، به
زنده کردن ارزشهای فراموش شده کمک می کند. این مطلب یک نوع تئوری موزیکولوژیستی
برای نوشتن در کتابها نیست؛ بلکه یک کار موسیقیِ عملی با معیارهای اصیل خویش، برای
زنده نگه داشتن ارزشهای گذشته، با دیدگاه و بینشی جدید است.
تصور اینکه باخ ساز پیانو
را شناخته بوده وحتی در تکامل آن هم دست داشته ولی اینکه یک قطعه هم برای این ساز
ننوشته است، سوالهای بسیاری را برای ما مطرح می کند. اجرای موسیقی تاریخی، امروز
یک واقعیت است. و ما هر روز گذشته موسیقی را بیشتر درک می کنیم. برای فهمیدن
موسیقی امروز، بررسی و مطالعه گذشته نقش مهمی دارد. و بجای تکرار موسیقی گذشته
بطور ناصححیح، با سازهای مدرن و تکنیک
نوازندگی امروزی، نگاهی به تفکر نوازنده و آهنگساز آن دوره انداخت. باخ آهنگساز
بزرگ تاریخ موسیقی، به خوبی می دانست که نوای موسیقیش برای پیانو جذاب نخواهد بود
و ایدۀ بیانی موسیقی اش را هیچگاه پیانو- فورته، قابلیت رسانایی نخواهد داشت. و او
این مطلب را بخاطر دلایل بسیار تجربه کرده بود.
این نکته را بیاد داشته
باشیم که امروز، در تاریخ موسیقی برای اولین بار است که در جستجوی ارزشهای موسیقی
گذشته با جدیت می کوشیم.
تارهای شعر
شرح داستان ورود عود به
اروپا از طریق فارسها و اعراب، خود فصل مفصلی است که اینجا جای بحث آن نیست. آنچه
مسلم است، عود شرقی در اروپا تکامل و با هماهنگ شرایط جدید، هدفهای موسیقیدانان را
براورد می کند؛ و در قرون وسطی، رنسانس و باروک به یکی از مهمترین و با ارزش ترن
سازهای دوران خود تبدیل می شود.
یکی از قدیمی ترین مدارک
در مورد سازهای زهی زخمه ای کتابی است که دراواسط قرن سیزدهم میلادی بدستور پادشاه
آلفونسو دهم عالِم به نوشتن در آمده است. در این کتاب بنام کانتیگاس دِ
سَنتا ماریا (آواهای قدیس ماریا) عکس سازهای موسیقی آن دوره به طور نقاشی ثبت
شده است. از آن مجموعه نقاشی دو نوازنده با دو نوع ساز مشاهده می شود. از این دو
نوع، یکی گیتار موریسکا (گیتار متعلق به شرقی ها) و دیگری گیتار لاتین نام می برند.
متاسفانه هیچ نمونه ای از این سازها تا امروز بدست ما نرسیده است.
بنا به نظریه محققین و
تاریخ شناسان موسیقی، از ادغام این دو ساز، سازی بنام ویهوئلا یا بیهوئلا در شبه
جزیره پنینسُولا (اسپانیای فعلی) ظاهر میشود. و این زمانیست که در تمام اروپا، دنیای موسیقی زیر تسلط عود
قرار گرفته است.
ویهوئلا را با سه وسیله
مختلف می نواختند: با آرشه، مظراب و انگشتان. کوک ساز همانند عودهای اروپایی بوده
است. و به راحتی می توانستند قطعات عود را روی ویهوئلا اجرا کنند و یا بلعکس. با
این تفاوت که، جعبه رزونانس ویهوئلا شبیه
به گیتار است تا به فرم عود (۱) که به یک نصفه گلابی یا یک قطره اشک شبیه است.
سوال اینکه چرا در اسپانیا، و فقط اسپانیا با عود استقبال نشد صحبتی جداگانه و
احتیاج به فرصتی بیشتر است.
امروزه سه نمونه از
ویهوئلا هایی که در بین سالهای ۱۵۰۰ ساخته شده بدست ما رسیده است. که خود مدل و
نمونه ایست برای سازهای امروزی. وجود این سازها اطلاعات فروانی را از گذشته به ما
میرساند.
از بین سالهای (۱۵۳۶ تا
۱۵۷۶ میلادی) در مدتی کمتر از چهل سال هفت کتاب برای ویهوئلا در اسپانیا چاپ
میشود. نوازندگان چیره دست ، قطعات آهنگسازان بزرگ رنسانس را برای این ساز تنظیم و
اجرا می کنند. موسیقی سازِ تنها و همراهی با آوازِ ویهوئلا نوازآن
اسپانیایی و عود نوآزان بقیه اروپا، یکی از نمونهای عالی و غنی پولفونیک رنسانس
بحساب میآیند. و اولین سندهای موسیقی سازی نوشته شده تاریخ هستند. البته نباید
فراموش کنیم که یکی از مهمترین اتفاقات
دوران رنسانس، تحول و رشد موسیقی سازی است که سردمدآرانش نوازندگان عود و ویهوئلا
هستند. در این دوره موسیقی سازی بطور جداگانه رشد می کند و با تکیه به تکنیکهای
آهنگسازی آن دوره ادبیات تازه ای را برای موسیقی به ارمغان میآورد.از این دوره
چیزی حدود ۸۰۰ قطعۀ ویهوئلا و ۳۵۰۰۰ قطعۀ عود برای ما باقی مانده است.
(۱) اما منظور این نیست که گیتار
کلاسیک اسپانیایی از تکامل عود یا ویهوئلا بوجود آمده است. ریشه تکاملی گیتار
کلاسیک، در گیتار رنسانس است که شباهتی به ویهوئلا و گیتار امروزی دارد. کوک آن لا
می باشد (دو، سل، می، لا مثل یک گیتار با باره در پرده پنجم). با ورود به قرن
هفدهم ویهوئلا بدست فراموشی سپرده میشود و گیتار رنسانس دارای پنح سیم میشود که آن
را با نام گیتار باروک میشناسیم. از گیتار رنسانس ۹ کتاب برای ما باقی منده است.
تکامل گیتار باروک به گیتار رومانتیک و گیتار کلاسیک امروز می رسد. حلا چرا سازی
با آنهمه ادبیات اصیل و امکانات تکنیکی وسیع ناپدید می شود و مکانش را به سازی با
امکانات محدود تر می دهد، خود از خطاهای
تاریخیست که می شود کتابها در موردش تحریر کرد.
موسیقی برای ویهوئلا و
رابطۀ آن با شعر، یک پروژه کنسرت برای رفتن به بلغارستان بود که برای انستیتوی
ثروانتس آماده کرده بودم، ولی به دلایلی این کنسرت برگذار نشد. اما بارها این
برنامۀ کنسرت را به شکلهای مختلف در اسپانیا تکرار کرده ام. این سی دی یاد
بودیست از محسن یزدی، معلم و هنرمند بزرگ. عشق به هنر و کلام را از تو آموختم.
تراک ۱: یک، تک بیتی از رضی
الدین آرتیمانی است که از کلیات او انتخاب شده است.
تراک ۱۸: شعرچیست
انسان؟ از کتاب مثنوی باغ دوستی اثر زنده یاد محسن یزدی انتخاب شده.
ایده این شعر به روحیۀ قطعاتی که در این سی دی ظبط شده، و با فلسفۀ انسان و
انسانیتِ دوره رنسانس همراهی داشت. از طرفی هنوز صدای محسن عزیز را در گوش دارم،
هنگامی که این شعر را در آن سالهای دۀ ۵۰ برایم میخواند. زمانی که کتاب مثنوی باغ
دوستی را برایم هدیه فرستاد، گویی دوباره دری به باغ موسیقی برایم گشاده شد.
تراک ۵: موسیقی هزارآن
ضجه، یک قطعه عاشقانه پولی فونیک، نوشته شده برای گروه آوازی است و در این سی دی
دکلمه شعر آن اجرا میشود.
تراک ۱۱ و ۱۴: اگر شب
تاریک کند و چگونه رویم را بشویم؟ دو موسیقی
نوشته شده برای آواز با همراهی ویهوئلا است، که در این سی دی شعر و آهنگ
بطور جداگانه ضبط شده است.
.jpg)
